Ratujemy łomżyńskie zabytki cmentarne
Siedem zabytkowych kwater starego cmentarza w Łomży odzyskało dawno zapomnianą świetność, dzięki pieniądzom z kwesty do puszek TPZŁ na początku listopada 2018 r. Zebrano rekordowo aż 52 tysiące 575 zł 90 groszy, z których zdołano opłacić renowację, m.in., kamiennych nagrobków i grobów z ozdobnymi krzyżami oraz ręcznie wykutymi ogrodzeniami. Za tydzień jubileuszowa, 30. kwesta TPZŁ, w której od początku uczestniczył Józef Babiel, dobry duch społecznej inicjatywy. Z tej okazji odwiedzamy 218-letnią nekropolię, ażeby pokazać Darczyńcom, na co wydano ich datki.
Piątek pochmurny, zimny, mżysty, ale gdzieniegdzie ludzie pracują przy pieleniu, grabieniu, myciu grobów rodzinnych. Te, które doczekały się renowacji za zebrane w kweście pieniądze, zazwyczaj nie mają szczęścia do potomnych, którzy też wymarli, zginęli w wojnach albo wyjechali z Łomży i poukładali sobie życie w innych miastach i za granicami Polski. O wielkim szczęściu może mówić więc Aleksander Bereza, który żył lat 77 i zmarł w 1933 r., ponieważ był lekarzem weterynarji, jak głosi tablica na zadbanym grobie. Ma szczęście podwójne, bo kwatera zyskała misternie wykonane z żelaza ogrodzenie – za 6 955 zł, oraz bo uczniowie „Wety” podjęli się troski o miejsce spoczynku starszego kolegi po fachu. Wyczyszczona płyta z ciemnego przedwojennego lastriko, duża – ponad 2 m na 3 m, na niej lśniący krzyż z granitu i czarny, koronkowy płotek dookoła. Wiceprezes TPZŁ Józef Babiel marzy, aby taka praktyka upowszechniła się, że placówki oświatowe, instytucje, osoby prywatne podejmują się – jak „Weta” - opieki nad odrestaurowanymi, niemającymi rodzin grobami.
IPN pamięta, wspomina i finansuje
Zanim przedstawimy zabytki, wyremontowane za fundusze ze zbiórki do puszek, warto przywołać dwa, których odnowienie stary cmentarz zawdzięcza Instytutowi Pamięci Narodowej. Oba znajdują się w alei przy murze, biegnącym od strony ul. Zawadzkiej. Pod koniec ubiegłego roku odświeżono za 400 zł z kwesty TPZŁ kamień z krzyżem i napis o zmarłym w 1925 r. Stanisławie Jensz. Trudno dziś potwierdzić, kim był i co go łączyło z krewnymi w grobie z lastriko, postawionym za 10 tys. zł od IPN: Janina – 28 lat, Zofia – 34, nauczycielka tajnego nauczania, Tadeusz – 30. Owi Jenszowie w kwiecie wieku – jak informuje tablica – są to więźniowie polityczni, rozstrzelani w Pniewie 18. 09. 1943 przez hitlerowców. Drugi grób dopiero czeka na instalację – na głazie pamięci Franciszka Gibesa (1877 – 1918) ma znaleźć się krzyż z grobu córki (domniemanego w innej części cmentarza, wskazany przez wnuka). IPN dlatego sfinansuje ten nagrobek kwotą ok. 10 tys. zł, że 11. listopada 1918 Pan Gibes był jednym z z pięciu Polaków, którzy zginęli w Łomży przy rozbrajaniu Niemców.
Efekt finansowy współgra z estetycznym
Zofja Mróz żyła lat 30 i zmarła w 1907, a Marceli Mróz w 1932. Ich wyniosły nagrobek z jasnego piaskowca doczekał się odświeżenia za 2 300 zł i kutego ogrodzenia za 12 tys. 207 zł. Wyróżnia się na wysokiej krypcie grobowej gruba płyta z trzema masywnymi kołami w rogach do uchwycenia przy podnoszeniu i otworem na uzupełnienie 4. uchwytu. Pomnik Wiktorowi Milewskiemu (1802 – 1872) „wdzięczne dzieci” na pamiątkę poświęciły, a TPZŁ za 10 tys. 91 zł zbudowało doń ażurowe ogrodzenie. Nadal trwa poszukiwanie zdjęcia do obelisku pułkownika Michała Pławskiego (zm. 22. maja 1906 r., mając lat 57), byłego naczelnika wojennego. Doczekali się ogrodzenia dwaj księża, co leżą pod odrestaurowanymi krzyżami z pięknego żeliwa w starannie uporządkowanym otoczeniu ze zdobną balustradą dookoła - 4 tys. 812 zł: D.O.M. Ś.P. Xiądz Dzwonkowski (1784 – 1853), prefekt gimnasyum, oraz D.O.M. Ś.P. Xiądz Szymon Nowicki (1824 – 1860), katecheta szkoły powiatowej.
„Cmentarz jest świętym miejscem oczekiwania...”
Przy głównej alei otrzymały gruntownie odmłodzone ogrodzenia nagrobki z rzeźbami: Aleksandry Borowskiej(zm. 1909) i Rodziny Zielińskich z przełomu XIX i XX w. - co kosztowało 12 tys. 22 zł. Po przeciwnej stronie alei czekają na swoją kolej nagrobki: Teofili Szyszko (zm. 1890) i Wacława Szyszko (zm. 1931) oraz Rodziny Tuszowskich, wymagający po 15 latach od pierwszej renowacji kolejnej. Józef Babiel ma w wykazie wyremontowanych zabytków 274 pozycje – na skatalagowane ponad 560 pod koniec ubiegłego wieku – jednak przypomina, że za pieniądze z kwesty wykonano o wiele więcej prac, wracając do niektórych kwater po kilka razy i „etapując” prace, w zależności od funduszy. Od 30. kwesty na ratunek zabytkom, po rozliczeniu rachunków z kilku ostatnich zbiórek i uregulowaniu wydatków, zamierza mieć system odpowiedniości: remontujemy w danym roku to, na co zebraliśmy w poprzednim, żeby efekt finansowy współgrał z wizualnym i estetycznym. - Zawsze podziwiam pomysłowość i kunszt naszych przodków, kiedy oglądam zabytki na starym cmentarzu, a wzrusza mnie szacunek i tkliwość, jakie mieli dla swoich bliskich zmarłych – kończy refleksją o czasie minionym, zaklętym w kamieniu i metalu, Józef Babiel. - W nagrobkach ukryte są uczucia i widać przemianę czasów, style i mody, oryginalność plastyczną. Szkoda, że teraz króluje sztampa...
„Cmentarz jest świętym miejscem oczekiwania zmarłych na zmartwychwstanie” – głosi zapis na murze w regulaminie nekropolii obok bramy z 1879 r. Dlatego panuje tam cisza, powaga, porządek.
Mirosław R. Derewońko
