O żołnierzach Niepodległej w mundurach, garniturach i sukniach
- Piłsudski potrafił pięknie mówić językiem salonów i językiem koszar, ale wtedy język koszar nie opuszczał koszar – mówił o polskiej rzeczywistości sprzed 100 lat prof. Wiesław Wysocki w czasie konferencji na tematy niepodległościowe. W „Państwówce” naukowcy dzieli się uwagami o udziale kobiet w walce i konspiracji, o cudem odratowanej przed upadkiem gospodarce Rzeczpospolitej i o ludziach, którzy ryzykowali życie i poświęcali działania na rzecz odrodzenia się państwa polskiego po 123 latach zaborów, tak na mapie, jak i w świadomości Polaków oraz ludzi w Europie i świecie.
W ogólnopolskim spotkaniu w Łomży uczestniczyło kilkunastu badaczy przeszłości: zawodowców i pasjonatów. Za tematy wiodące przyjęli drogi do Niepodległości i rok 1918 w Polsce oraz Ziemię Łomżyńską w staraniach o Niepodległą, ze szczególnym uwzględnieniem tożsamości bohaterów i dziedzictwa tamtego okresu w regionie łomżyńskim. Konferencję prowadził historyk z Łomży prof. Krzysztof Sychowicz, PWSIiP w Łomży i oddział IPN w Białymstoku; współpatronat objęło ŁTN. Początkowo w auli słuchało prelekcji ok. 30 studentów, z godziny na godzinę było ich coraz mniej.
O Marszałku Piłsudskim, kobietach i wyborach w Łomży
Po pierwszej wojnie światowej w odradzającej się w nowych granicach Rzeczpospolitej panowała nędza, analfabetyzm, dezorganizacja niemal w każdej dziedzinie życia. - II RP miała bardzo trudny start – ocenia prof. dr hab. Henryk Wnorowski (UwB), podkreślający, że silna gospodarka stanowi fundament Niepodległości. - Zorganizowanie jednolitego organizmu było dużym wyzwaniem, tym bardziej, że po drodze pojawiły się wielkie problemy: hiperinflacja w Europie w latach 20. i kryzys światowy w 1929 r.. Mimo tego, determinacja ojców założycieli Niepodległości była na tyle duża, że wprowadzili nowa walutę w 1923 r. – zloty polski, mający pokrycie w złocie, a na wielki kryzys odpowiedzią była budowa w latach 1936 – '39 Centralnego Okręgu Przemysłowego i Portu Gdynia.
Prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki z UKSW w Warszawie od razu podkreślił, że za twórcę polskiej niepodległości uważa Józefa Piłsudskiego (1867 - 1935). Nie negował zasług piątki przywódców i tysięcy ludzi, walczących z bronią w ręku i konspiracji lub na froncie ideowym, ale – wg profesora - to Marszałek jest w głównej mierze twórcą niepodległego państwa polskiego. Postawił na wstępie kontrowersyjną tezę, że „niepodległości nie mieliśmy i niepodległości nie mamy”, argumentując na koniec wypowiedzią Piłsudskiego w wywiadzie z 1922 r., że „Polska nie może być niepodległa w sąsiedztwie wielkiej Rosji i wielkich Niemiec”. Przywołał słowa prezydenta Ignacego Mościckiego o Marszałku, po śmierci: „Dał Polsce wolność, granice, moc i szacunek” i fakt, że żałobę ogłoszono w Niemczech. Przytaczał kategorie myśli politycznej Marszałka: państwo i obywatel, socjalistę PPS proszącego o dobrych kapelanów do armii, ażeby ponad milion ochotników miało wysokie morale.
„Łomżanek drogi do Niepodległości” ukazywała dr hab. Małgorzata Dajnowicz z Uniwersytetu w Białymstoku. Stwierdziła, że ruch kobiet dotyczył środowiska ziemiańskiego i inteligenckiego, na co nakładała się rewolucja przemysłowa w miastach, gdzie aktywnie o prawa socjalne robotników walczyli socjaliści. Kobiety działały w organizacjach społecznych, charytatywnych, kulturalnych i oświatowych, często przy kościołach katolickich. Czarne suknie nosiły po powstaniu styczniowym 1863 na znak żałoby po zabitych powstańcach i smutku po zawiedzionych nadziejach na wolność. Omawiała postacie, np.: Emilia Gawrońska z Lutosławskich (roznosiła tajną korespondencję), Zofia Nowacka (m.in. Towarzystwo Kultury Polskiej, towarzystwa emancypacyjne), Izabela Lutosławska (powieść „Bolszewicy w polskim dworze”, 1921) i Maria Niklewiczowa (poetka; to córki filozofa Wincentego Lutosławskiego z Drozdowa), posłanki: Maria Moczydłowska (na sejm ustawodawczy 1919) i Ewelina Pepłowska (lata 30.). Kobiety mniej walczyły z bronią, a umacniały ducha narodu.
Historyk z Łomży Sławomir Zgrzywa przypomniał postać Polaka z Wileńszczyzny Michała Piusa Romera (rektor uniwersytetu w Kownie i legionista Piłsudskiego). Z regionem łomżyńskim związał się w latach 1917 – 1920 jako sędzia pokoju w Kolnie i Sądu Okręgowego w Łomży. Organizator 1. wyborów do Sejmu i do Rady Miasta Łomża prowadził rozmowy z Niemcami 11. listopada 1918 r.
„Drogi do Niepodległości” omawiał prof. dr hab. Tadeusz Wolsza (IH PAN, UKW w Bydgoszczy) na przykładzie szóstki ojców założycieli. Oprócz Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego z ND, są to pianista Ignacy Jan Paderewski, przyjaciel prezydenta USA, uczestnik konferencji wersalskiej; Wincenty Witos z ruchu ludowego, zachęcający chłopów, aby obok prac żniwnych bronili Polski w wojnie z bolszewikami; Ignacy Daszyński, zabiegający o nierozwiązanie Legionów w parlamencie austriackim; Wojciech Korfanty, z okresu powstania wielkopolskiego 1918 i powstań śląskich 1919, '20, '21. Do tej grupy dołączył gen. Józefa Hallera i Błękitną Armię ok. 70 tysięcy żołnierzy, którzy zdążyli z Francji dotrzeć na pola Bitwy Warszawskiej 1920, ratując Europę przed czerwoną zarazą.
Mirosław R. Derewońko