Łomżyńska saga Zenona Krajewskiego
Zenon Krajewski opublikował drugą część powieści historyczno-obyczajowej „Meandry losu”. Wydany nakładem Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów tom „Pod sowieckim butem” opisuje losy bohaterów w okresie pierwszej okupacji radzieckiej do połowy roku 1941. – Chodziło mi o to, żeby o tej historii regionalnej w czasie bardzo trudnym dla Polski dowiedziało się jak najwięcej ludzi. Dlatego skupiłem się na takiej lekkiej, przystępnej formie, bo naukowe elaboraty są zwykle czytane przez specjalistów i nikogo więcej – podkreśla dr Zenon Krajewski, historyk z wykształcenia, zapowiadając już kolejne tomy cyklu.
Już w czasie nauki w liceum Zenon Krajewski nosił się z zamiarem napisania powieści, której głównymi bohaterami byliby mieszkańcy Łomży i jej okolic podczas II wojny światowej. Zanim jednak zrealizował ten pomysł minęło wiele lat. Pierwsze materiały zebrał podczas pobytu na stypendium w USA pod koniec lat 80., docierając do wspomnień łomżyńskich Żydów ocalałych z Holocaustu. Później przeprowadzał kolejne kwerendy w tamtejszych oraz polskich archiwach, utwierdzając się w przekonaniu, że powinien o tym wszystkim napisać, bo meandry życia Polaków i Żydów podczas wojny warte są przybliżenia. Ukrył się jednak pod pseudonimem Niwen, chcąc oddzielić swą pracę historyka od roli, łączącego literacką fikcję z faktami, powieściopisarza.
– To skojarzenie z niwą, bo jestem historykiem, zajmującym się przede wszystkim tematyką Wielkiego Księstwa Litewskiego – wyjaśnia Zenon Krajewski. – Przez wiele lat pisałem książki naukowe i popularnonaukowe, uznałem więc, że stworzenie powieści wymaga odwagi, bo nigdy tego nie robiłem, więc pseudonim będzie konieczny. Było to pewne zabezpieczenie, ale szybko okazało się, że zostałem rozszyfrowany, a książka spotkała się ze świetnym przyjęciem.
Tom pierwszy „Pozbawieni ojczyzny” ukazał się nakładem oficyny Novae Res pod koniec ubiegłego roku i rozpoczyna się w momencie wybuchu wojny 1 września 1939 roku. Zachęcony jego powodzeniem autor szybko przygotował ciąg dalszy – bo jak podkreśla ta pierwsza część nie mogła mieć siedmiuset stron – z akcją zakończoną w czerwcu roku 1941, kiedy to Niemcy zastąpili Rosjan w roli okupantów, zaczynając eksterminację ludności żydowskiej.
– Myślimy o Żydach stereotypowo, tak trochę pogardliwie – mówi Zenon Krajewski. – A to byli przecież ludzie tacy sami jak my, a do tego na początku II wojny światowej to była również elita intelektualna tego miasta, ludzie wykształceni i majętni, nie tylko sama biedota. Z drugiej strony chciałem pokazać tę najbardziej patriotyczną warstwę, czyli chłopską, tę konserwatywną ostoję społeczeństwa; są też oczywiście duchowni, np. przywódca tamtejszej społeczności, proboszcz parafii miastkowskiej. Zapominamy o tych czasach, a przecież jeszcze przed 1939 rokiem Łomża była miastem wielokulturowym i bardzo ciekawym – dlatego o tym piszę!
Dwa kolejne tomy cyklu skupią się więc na losach żydowskich bohaterów, zaś dwa następne przybliżą historie Polaków z Łomży i jej okolic, jak Miastkowo czy Stawiski, również tych zesłanych do sowieckich łagrów, zaś całość podsumuje część siódma, zakończona już w roku 1948.
– Główny bohater stanie się wtedy z polskiego patrioty zwolennikiem budowy państwa izraelskiego i znajdzie się tam po wydarzeniach kieleckich 1946 roku i emigracji – zapowiada Zenon Krajewski. – Planuję jeszcze odrębny cykl, opisujący powojenny okres PRL-u, jeśli oczywiście będzie to możliwe i ta część zakończy się już w roku 1970, również przełomowym w historii Polski, bo kolejne pokolenia też wiedzą o tym wszystkim coraz mniej.
– To publikacja poświęcona regionowi – podsumowuje Kamil Leszczyński, dyrektor biura ŁTN im. Wagów. – Wprawdzie nie jest to pozycja naukowa, lecz fabularyzowana powieść, ale uznaliśmy, że warto ją wydać, ponieważ jest oparta na tle historycznym, promuje wielokulturowość Łomży i przybliża szerokiemu gronu czytelników tematykę historyczną. W dodatku jest to pierwsza taka nasza publikacja od ponad 30 lat, kiedy ukazała się „Powódź” Feliksa Bernatowicza. Nie wykluczamy też, że naszym nakładem ukażą się również kolejne tomy sagi Zenona Krajewskiego.
Wojciech Chamryk
