Z historii Nowogrodu....
Na przestrzeni wieków mieszczanie nowogrodzcy spotykali się z licznymi próbami ograniczania ich praw i przywilejów przez starostów łomżyńskich. I tak w 1596 roku doszło do kolejnego zatargu, tym razem nie tylko mieszczan, ale i młynarzy nowogrodzkich ze starostą Andrzejem Modliszewskim. Nowogrodzianie złożyli skargę na starostę do królowej Anny Jagiellonki, która zleciła zbadanie sprawy wojskiemu warszawskiemu, urodzonemu Krzysztofowi Gołkowskiemu. Postępowanie administracyjne musiało wykazać rażące nadużycia władzy przez starostę łomżyńskiego, skoro królowa wydała w Warszawie, w obecności młynarzy, mieszczan i starosty, następujący wyrok: „ Najprzód na skargę młynarzów, że ich starosta do robot niezwykłych, do oprawowania szkut, domów budowania, płotów robienia wyciągania przez cały rok więcej, przeto młynarze nad ustawę rewizorską nie powinni być pociągani do robót większych, tylko oprawować dworu i inszych rzeczy potrzebnych, drzwi, stoły, ławy, ale budować z gruntu domów i innych robót niezwykłych nie powinni, na co ich starosta nie może wyciągać, stawiać żaków nie ma im bronić, ani ich brać , ani w tem krzywdy czynić. Potem na skargi mieszczan Nowogroda najprzód używanie wolnego gaju, według przywileju ich, drew na potrzebę domową i drzewa na budowanie z puszczy naszej łomżyńskiej, z wiadomością gajowników, starosta nie ma im bronić, a do puszczy ostrołęckiej, do której on nie ma nic, tam jeśli pojadą, gajowe odprawiać muszą, co jednak prawu ich szkodzić nie ma. Także rzemieślnicy wszyscy, na statki ich, potrzeby, do puszczy łomżyńskiej mają mieć wolność, według inwentarza księdza Pilichowskiego we wszystkiem z strony czynszu i gaju zachowani, w której puszczy, iż ich gajownicy i szlachta gabają , tedy ich starosta w tym powinien bronić, a jeśli się chcą do puszczy ostrołęckiej udawać, tam gajowe płacić muszą. Mosty sami mieszczanie naprawiać powinni, gdyż sami mostowe biorą, a piwo kolejne, nie powinni piwowarowie więcej jedno każdy z nich, który piwo robi, beczkę piwa kolejnego miary łomzińskiej, za groszy 6 na kwartał, wedle ustawy rewizorskiej oddawać, a starosta te groszy 6 powinien zaraz płacić, beczkę zwracać, a kiedy nad zwyż chcą wziąć u którego, tedy płacić jako na targu powinien starosta, a na więcej ich nie wyciągać. Thessarze nie powinni do robót dworskich, gdyż czynsze płacą według inwentarza, okrom do poprawy starej (s.c. roboty) i to jeżeliby cały dzień zmieszkał, powinien starosta dać strawę, a kiedy ich potrzebuje do roboty nowej, powinien zraz płacić jako starguje. Kowalom siekiery, topor, motykę i pieniądze za gaj od którychkolwiek wzięte, wrócić winien starosta. Bednarze, według inwentarza księdza Pilichowskiego, zachować przykazuję, a beczki każdemu z nich po groszy 2 płacić powinien, także i dawne zapłacić ma, które zabrano i zawżdy, ile zrobią na dworską potrzebę, wedle ustawy zapłacić powinien, także według dawnego zwyczaju. Szewcom - dąb, który im urzędnik pobrał, przywrócić nakazała. Mieszczany i rzemieślniki wszystkie według praw ich i ustaw zachować powinien starosta i dosyć temu czynić pod łaską naszą i upadkiem szkody wielkiej, jaka z istoty któremukolwiek nie ziści się, za środkiem tego wyroku”. Urszula Kuczyńska
