Dekomunizacja Radzieckiej w Łomży
Podczas środowych obrad Rady Miejskiej Łomży radny Lech Śleszyński (PiS) zgłosił interpelację, aby zmarły tragicznie 6 lat temu Prezydent RP Lech Kaczyński stał się patronem łomżyńskiej ulicy albo placu. Propozycję z radością przyjął prezydent Łomży. Mariusz Chrzanowski mówił, że temat od dłuższego czasu jest brany pod uwagę, tylko to musi być ulica godna, a nie mała uliczka na obrzeżach miasta, żeby taką osobę uhonorować. – Parę pomysłów mam – stwierdził Chrzanowski, przywołując uchwaloną niedawno ustawę o dekomunizacji nazw ulic. Po czym wskazał do dekomunizacji... ul. Radziecką. Słowa prezydenta Łomży przerażają nie tylko historyków. Twórcy idei marksistowsko-bolszewickich: Marks, Engels i Lenin jeszcze się nie urodzili, nie było Kraju Rad, ani PiS-u u władzy, ale była wielka i dumna Rzeczpospolita, istniała Łomża i w sercu miała ulicę Radziecką.
Ulica Radziecka znajduje się przy Starym Rynku - jest niepozorna, wąska i króciutka. Podczas ostatniej sesji Rady Miasta prezydent Łomży Mariusz Chrzanowski mówił, że niektórzy uważają, że ul. Radziecka jest od rajców, ale – jak tłumaczył - „ostatnio była u mnie dość duża delegacja osób pokazująca, że jednak nie od tego, że tutaj siedzibę ma Rada Miejska, tylko związana z czymś innym”.
Zabrzmiało to tajemniczo i groźnie tym bardziej, że prezydent zapowiedział, że tematem zajmie się w najbliższym czasie, uwzględniając interpelację radnego.
- My, jako Urząd Konserwatora Zabytków, na zmianę nazwy Radzieckiej na starówce absolutnie się nie zgodzimy, ponieważ ta historyczna nazwa ulicy stanowi niematerialne dobro kultury – opiniuje inspektor Sławomir Zgrzywa, którego zdumiała informacja o postulowanej do prezydenta zmianie nazwy ulicy Radziecka na... „jakąś inną”. Króciutka uliczka od rogu Starego Rynku i Woziwodzkiej do Krzywego Koła wygląda dziś raczej na nieważny zaułek, lecz w XVI w. i ratusz nie stał tu, gdzie obecnie. Zresztą, po starym ratuszu śladu nie ma, a Radziecka trwa kilka stuleci w tradycji i nazwie. Na wieść o zamachu na Radziecką w ramach walki z przeżytkiem bolszewickim oburzona jest prof. Henryka Sędziak, ceniony językoznawca, pod której opieką powstało 100 prac mgr i lic. i cztery dr. - Niemożliwe! Głupota, biorąca się z nieznajomości historii! Radziecka to słowo staropolskie z XVI wieku, to dowód, że Łomża ma się czym poszczyć i trwa przez stulecia – zżyma się profesor, prezes Towarzystwa Przyjaciół Języka Polskiego. - Nowej władzy jedno słowo staropolskie przeszkadza?!
Każda władza chce mieć swoje ulice
Inspektor Sławomir Zgrzywa wspomina, że na początku lat 90., czyli po odzyskaniu niepodległości spod władzy komunistycznego Związku Sowieckiego, Rada Miasta Łomża próbowała likwidować też ulicę Radziecką, jako że kojarzyła się z zamkniętą właśnie epoką. Ulica Polowa była to ul. Armii Czerwonej, Długa – Buczka, Dmowskiego - Turlejskiego, Dworna – 22 Lipca, aleja Legionów – gen. Świerczewskiego, Stary Rynek – Żeglickiego... Za demokracji po '89 radni zabrali się do zamiany nazw, przywracając nazwy historyczne, wcześniej funkcjonujące i nieobciążone ostro animozjami ideologicznymi. Za socjalizmu wprowadzano więc patronów ulic z kręgu władzy, która po wojnie zainstalowała się jako uległa Moskwie pod względem politycznym, ideowym i gospodarczym, toteż za demokracji następował powrót do tradycji.
- W okresie XX-lecia międzywojennego ulice w Łomży również nosiły nazwy problematyczne albo miały dyskusyjnych patronów – komentuje historyk dr Jerzy Jastrzębski, dyrektor Muzeum Północno-Mazowieckiego, zdecydowany przeciwnik przemianowania Radzieckiej na „jakąś inną”. - Na przykład, Polowa, i to za życia dowódcy 18. dywizji piechoty gen. Młota – Fijałkowskiego, miała go też za patrona. Ulica Zjazd miała miano ul. gen. Dreszera, którego związek z Łomżą był taki, że stąd miał pierwszą żonę. Ulice nosiły swoje miano w zależności od tego, jakie były rządy w państwie i kto rządził w mieście.
Dom radziecki blisko ulicy Radzieckiej
- Ulica Radziecka nie ma i nie miała nic wspólnego ze Związkiem Radzieckim, wystarczy sięgnąć po źródła historyczne i opracowania naukowe, które objaśniają pierwotne znaczenie nazw ulic – nie kryje zdumienia historyk muzeum Marta Gosk. Odbieranie Łomży historycznych określeń miejsc, składających się na świadomość przynależności i poczucie tożsamości mieszkańców, to tak jakby Stary Rynek w pędzie nowoczesności zacząć z powagą nazywać Kosmodromem Lepszych Zmian. Marta Gosk wyjmuje z regału monografię „Łomża” z 1925 r., wydaną w niepodległej Polsce przez Władysława Świderskiego. Na wiedzy i wspomnieniach pierwszego prezydenta Łomży po 1918 r. oparły się polonistki Uniwersytetu w Białymstoku i mieszkanki Łomży. W 2004 r. powstała praca magisterska o nazwach ulic i placów autorstwa Anny Pańkowskiej pod kierunkiem naukowym prof. Henryki Sędziak (to część publikacji ŁTN „Nazewnictwo miejskie współczesnej Łomży” z 2008).
„Nazwa radziecka niesłusznie kojarzy się z byłym Związkiem Radzieckim lub Armią Radziecką, w wyniku czego w latach osiemdziesiątych XX stulecia chciano ją usunąć. Nazwa ma związek z tym, że ulica prowadzi do miejsca, w którym odbywały się obrady rajców miejskich. Specjalny dom radziecki, usytuowany przy ratuszu, został zakupiony przez szlachtę łomżyńską w 1563 roku i służył do rozpatrywania różnych spraw oraz był siedzibą sądów grodzkich i ziemskich. Dziś ulica również wskazuje kierunek do miejsca obrad rady miejskiej”.
Czy radni XXI w. wykreślą z pamięci pokoleń wspomnienie o poprzednikach z XV czy XVI wieku, odbierając im marną ul. Radziecką...?
- Nikt do mnie nie przychodził konsultować się w tej sprawie – uśmiecha się dr Jerzy Jastrzębski. - Widać niektórzy są przekonani o słuszności sprawy, tak że nie chcą zasięgać opinii na temat faktów.
Mirosław R. Derewońko
