Fotograficzne wspomnienia na Zaduszki
Skłaniające do refleksji i zadumy nad szybko upływającym czasem zdjęcia cmentarzy w różnych zakątkach Polski i Europy można oglądać w Galerii Pod Arkadami. Wystawę „Nekropolie”przygotowało dziewięciu fotografików z łomżyńskiego Klubu Fotografii NURT. – Doszliśmy do wniosku, że warto poświęcić się pewnej filozofii cmentarza, jego aspektowi socjologicznemu – mówi Zbigniew Ciborowski. – Bo przecież cmentarne nagrobki to materializacja ludzkiej pamięci, emocji, wspomnień, które występują niezależnie od kultury, religii czy pochodzenia. Mają różne formy, ale jedna rzecz się nie zmienia: cmentarze są miejscem pamięci o ludziach nam bliskich.
- Tym razem pokazujemy inne cmentarze niż łomżyński, bo ten temat był w ostatnich latach mocno eksploatowany – mówi Przemysław Karwowski, kierownik galerii.
Fotografowie – z różnym efektem – próbowali ukazać ludzkie przemijanie wpisane w stare, często już rozpadające się mogiły – ludzi znanych jak i zupełnie anonimowych, lecz równych w obliczu śmierci.
Stanisław Andruszkiewicz zaprezentował serię klimatycznych zdjęć małego kurpiowskiego cmentarza. Podobnie Grzegorz Zabielski, który uwiecznił nagrobki w Puchałach, Wiźnie, Bronowie i Bogutach, gdzie ten ostatni cmentarz właściwie już nie istnieje. Podobnie wygląda sytuacja z polskim cmentarzem w Grodnie na Białorusi, odwiedzonym kilkakrotnie z aparatem przez Przemysława Karwowskiego – stopniowo porządkowanym, ale z coraz mniejszą ilością polskich grobów, które są systematycznie likwidowane.
Są też zdjęcia nekropolii znanych na całym świecie. Zbigniew Ciborowski podczas pobytu w Paryżu był na jednym z najstarszych tamtejszych cmentarzy, Montmartre, m.in. przy grobie wielkiego poety Juliusza Słowackiego, a Wojtek Surawski upodobał sobie Cmentarz Powązkowski w Warszawie.
– Ludzie jeżdżą po Polsce, po świecie, a cmentarz to jest takie miejsce, że jak ktoś fotografuje, to lubi tam zajść, bo to miejsca wyjątkowe - dodaje Wojtek Surawski. - Fotografowanie to też dokumentowanie i utrwalanie tego, co odchodzi. Nawet jak się chodzi po łomżyńskim cmentarzu to widać, że niektóre, nawet zabytkowe nagrobki, zmieniają się. Rozumiem, że ktoś chce postawić na ich miejscu nowy pomnik, ale niech to będzie coś pasującego do otoczenia innych mogił, a nie nowoczesne, niegustowne marmury!
Walory dokumentalne mają też zdjęcia Mieczysława Kuczyńskiego (cmentarz Staroobrzędowców w Wojnowie) i Roberta Ostrowskiego (mizar w Kruszynianach).
O tym, że wobec śmierci i przemijania wszyscy są równi przypominają zaś zdjęcia Marcina Kossakowskiego, który zestawił na nich miejsce spoczynku powstańców listopadowych z 1831 r. na Kopnej Górze oraz cmentarz żołnierzy radzieckich w Warszawie. Z kolei Krzysztof Surawski zaprezentował zdjęcia ze szczególnego cmentarza w rumuńskiej miejscowości Sapanta, gdzie nagrobki ozdabiają wesołe napisy i rysunki, opowiadające o życiu pochowanych tam ludzi.
– Pomniki czy nekropolie są z jednej strony obrazem pamięci, a z drugiej same żyją tak jak pamięć – podkreśla Zbigniew Ciborowski. – Odchodzą ludzie, którzy o nich pamiętają, pomniki tracą swoje elementy, niszczeją. I stają się wtedy takim ogólnym symbolem przemijania, nie tracąc przy tym swej wartości. Czasem już nie wiadomo, kto tam jest pochowany, przeminął człowiek, przemija pamięć o nim, a jednak jest ten ślad i my wiemy, że to był jeden z nas i warto go wspomnieć w tym szczególnym czasie!
Wojciech Chamryk
