Tak to było jeszcze „wczoraj”. SB a Milenium w Łomży
Wiemy już dzisiaj, że zorganizowane przez Kościół katolicki obchody Milenium Chrztu Polski były jednym z najważniejszych wydarzeń w historii PRL-u. Zadecydował o tym m.in. ich masowy charakter, jak też paradoksalnie reakcja samych władz komunistycznych na te uroczystości. Tak jak w całym kraju również u nas przygotowania i sam przebieg uroczystości kościelnych pieczołowicie nadzorowane były przez Służbę Bezpieczeństwa. W ramach obchodów Millenium przed 45 laty (6-7 sierpnia 1966 r.) przybyło do Łomży ponad 40 biskupów na czele z Prymasem Polski, kardynałem Stefanem Wyszyńskim.
Nasilenie prac przygotowawczych związanych z obchodami tysiąclecia chrztu Polski przez hierarchie Kościoła katolickiego i nadanie im ostatecznego kształtu przypadło na pierwszą połowę lat pięćdziesiątych i wiązało się z osobą Prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego. Program kościelnych obchodów milenijnych został zapoczątkowany przez niego wypracowaną jeszcze podczas uwięzienia Wielką Nowenną. W odpowiedzi na te posunięcia w 1958 r. podjęta została przez sejm uchwała o obchodach Tysiąclecia Państwa Polskiego, a w 1966 r. rozpoczęła pracę komisja partyjno-rządowa mająca koordynować działania mające na celu ograniczenie uroczystości organizowanych przez Kościół katolicki.
W związku z nasileniem działań związanych z uroczystościami milenijnymi i zbliżającym się ich terminem, w drugiej połowie lipca wyznaczono 5-7 sierpnia 1966 r. jako czas wprowadzenia stanu wzmożonej gotowości w jednostkach SB woj. białostockiego. Natomiast Referaty w Kolnie, Łomży, Zambrowie, Wysokiem Mazowieckiem, Grajewie, Augustowie, Suwałkach, Łapach i Sejnach zobowiązano do zabezpieczenia dopływu treści wystąpień poszczególnych duchownych. Powołano też sztab SB do kierowania zgromadzonymi siłami w trakcie łomżyńskich uroczystości, a jego kierownikiem został ppłk Bazyli Grygoruk.
Do nadzorowania uroczystości zaangażowano również istniejącą na tym terenie agenturę, i tak t. w. „Ryszard” kontrolował środowisko byłych żołnierzy z Armii Andersa na terenie Łomży oraz badał nastroje panujące wśród inteligencji. Podobne zadanie otrzymał t.w. „Zosia”, który dostarczał też informacji na temat działalności rodziców ks. Franciszka Miklaszewskiego. Kolejny z agentów, „Janicki” kontrolował środowisko wiejskie z terenów wokół Łomży i inteligenckie na terenie miasta, badając jednocześnie nastroje w tym środowisku.
Plan „zabezpieczenia” obchodów przewidywał nawet wykorzystanie do tego celu na terenie miasta 30 członków Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO) i 200 osób tzw. „aktywu politycznego” (najprawdopodobniej członków PZPR). Łącznie w akcji tej planowano wykorzystanie 780 funkcjonariuszy mundurowych, dla których jako punkt żywienia wyznaczono Internat Technikum Weterynaryjnego przy ul. Stacha Konwy. Natomiast jednostki ZOMO miały być rozmieszczone w następujący sposób: 110 osób z Białegostoku w Szkole Podstawowej w Piątnicy, 200 osób z Warszawy w Internacie wspomnianego wcześniej technikum, 60 funkcjonariuszy z Olsztyna w Szkole Podstawowej w Jeziorku, kolejnych 60 z Lublina w SP w Konarzycach.
W celu ograniczenia liczby osób biorących udział w spotkaniu z Prymasem i przedstawicielami Episkopatu w tych samych dniach przewidziano w Łomży uroczyste obchody 1000-lecia Państwa Polskiego (oficjalnie jednak stwierdzano, że to termin uroczystości diecezjalnych „dopasowano” do obchodów państwowych). 6 sierpnia 1966 r. zorganizowano w ich trakcie imprezy w Łomży, Jedwabnem, Nowogrodzie, Śniadowie i Wiźnie. W dniu tym w stolicy diecezji, gdzie rozpoczynały się główne uroczystości milenijne, odbyło się wręczenie sztandaru Łomżyńskiemu Klubowi Sportowemu z okazji 40-lecia jego istnienia, mecz piłki nożnej ŁKS-Gwardia, wyświetlono western w Muszli Koncertowej, a na zakończenie miał miejsce pokaz sztucznych ogni. Następnego dnia mieszkańcy Łomży mogli obejrzeć pokazy lotnicze „Aeroklubu Białystok”.
W trakcie obchodów milenijnych na terenie diecezji łomżyńskiej stwierdzono dziewięć przypadków stawiania krzyży przydrożnych. W trzech z nich, władze wykorzystując zgromadzone wcześniej informacje, doprowadziły do odstąpienia od budowy, a w dwu po przeprowadzonych rozmowach ostrzegawczych postawione krzyże zostały przez właścicieli rozebrane. Masowe natomiast było odnawianie starych krzyży. Kulminacyjnym punktem obchodów były diecezjalne uroczystości w Łomży w dniach 6-7 sierpnia 1966 r. Według SB poprzedziła je szeroko zakrojona i najbardziej widoczna w stolicy diecezji akcja propagandowo-organizacyjna prowadzona przez duchowieństwo.
Według Referatu SB w Łomży w ramach wędrówki Episkopatu szlakiem milenijnym w dniach 6-7 sierpnia 1966 r. przybyło wraz z kardynałem Wyszyńskim na diecezjalne uroczystości 42 biskupów (17 ordynariuszy i 25 sufraganów) oraz 107 księży diecezjalnych. Biskupi wygłosili ogółem 12 kazań (po dwa Wyszyński i bp Czesław Falkowski oraz po jednym m.in. Karol Wojtyła i Bolesław Kominek), w tym dziewięć w Łomży i trzy na terenie diecezji. Uroczystości odbyły się bez kopii obrazu MB. Zgromadziły one według funkcjonariuszy pierwszego dnia około 7 tys. wiernych, a drugiego około 11 tys. osób, przy widocznym braku młodzieży.
Dr Krzysztof Sychowicz
