Naród ofiar...
Wydarzenia II wojny światowej odcisnęły trwały ślad nie tylko w historii ale i pamięci polskiego społeczeństwa. Wpływ na to miały zarówno okupacja sowiecka z towarzyszącymi jej aresztowaniami, deportacjami i współpracą części osób z okupantem, jak też lata 1941-1944 i działalność niemiecka. W tym drugim przypadku ginęli razem ci, którzy wspierali wcześniej przyniesiony po 17 września 1939 r. komunizm, ci którzy z nim walczyli oraz zupełnie przypadkowe osoby, nie angażujące się czynnie w działalność konspiracyjną. Lepiej udokumentowany i znany terror hitlerowski dotknął tych, którzy przetrwali eksterminacyjną politykę sowiecką. Niestety, wraz z upływem czasu, dla coraz mniejszego grona osób, takie określenia jak: Sławiec, Giełczyn, czy Jeziorko znaczą coś więcej niż tylko nazwy miejscowości.
Każde ze wspomnianych miejsc ma swą długą i tragiczną historię, w tym wypadku przypomnijmy losy ostatniego z nich. Mała miejscowość leżąca pod Łomżą stała się w latach wojny miejscem egzekucji ludności polskiej niemal od początku okupacji niemieckiej. Już w okresie od lipca do września 1942 r. zamordowano w Jeziorku ponad 60 osób z domu starców w Pieńkach Borowych, wśród których były m.in. Zofia Lipińska i Zofia Kuczyńska. Egzekucję przeprowadził przybyły z Łomży specjalny oddział policji lub żandarmerii. W następnych miesiącach ginęły tam pojedyncze osoby, przywożone przez żandarmów niemieckich z posterunku w tej miejscowości. Byli wśród nich także więźniowie z więzienia w Łomży. Kolejne ofiary przywieziono tam z 29 na 30 kwietnia 1943 r., a miejsce to stało się grobem dla co najmniej 62 osób, w tym Marii Arkuszewskiej, Józefa Bagińskiego, Adolfa Grosmana, Józefa Ignatowicza, Marcina Michalika, Józefa Staniaszka, Józefa Trochimiaka, Władysława Zakrzewskiego i innych.
Najbardziej tragicznym wydarzeniem okazało się to z 15 lipca 1943 r., kiedy to w pobliżu Jeziorka zabito co najmniej pięćdziesiąt cztery osoby. Zbrodnię poprzedziły działania specjalnej grupy gestapo, która przeprowadziła aresztowania wcześniej wybranych rodzin na terenie Łomży. Osoby te (w tym kobiety i kilkuletnie dzieci) zostały przewiezione do miejscowego więzienia, gdzie sprawdzono ich tożsamość. O godz. 10.00 wszyscy zatrzymani zostali załadowani na samochód ciężarowy i pod eskortą żandarmów wywiezieni w kierunku Jeziorka. Wśród zabitych tam osób były m.in. rodziny Lubowidzkich, Figurskich, Komornickich, Próchnickich i Tyszków. Przed opuszczeniem zajmowanych terenów okupanci usiłowali usunąć ślady dokonanych zbrodni. We wrześniu 1944 r. do Jeziorka przybyło „Sonderkommando 1005”, które zniszczyło zwłoki z trzech znajdujących się tam mogił. W tym miejscu w następnym okresie usypano trzy zbiorowe mogiły, na których postawiono brzozowe krzyże. Po zakończeniu wojny mszę w intencji pomordowanych odprawił 15 lipca 1945 r. bp Stanisław Kostka Łukomski.
W związku z prowadzonym w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku śledztwem, zwrócono się do strony niemieckiej o odszukanie kilkudziesięciu funkcjonariuszy żandarmerii i policji, w tym także Wolfganga Erdbruggera, komisarza kryminalnego i haumptsturmfurera SS z czasów okupacji. W odpowiedzi, która nadeszła z Kraju Nadrenia Północna Westfalia informowano o umorzeniu śledztwa, w związku ze śmiercią części osób, niemożliwością ustalenia miejsca pobytu innych oraz zaprzeczaniem przez głównego wspomnianego, jak i pozostałych żyjących, udziałowi w popełnionych zbrodniach. Świadkowie widzieli przecież jedynie umundurowanych Niemców, nie prosili ich też o podanie imienia i nazwiska, bojąc się o własne życie. Wraz z upływem czasu m.in. z takich powodów, nie mogąc liczyć na pełną sprawiedliwość, tym którzy przeżyli i następnym pokoleniom pozostała pamięć o tych wydarzeniach.
dr Krzysztof Sychowicz
