4 czerwca 1989 r. – w drodze do...
Wobec obchodzonej w Łomży 4 czerwca 20. rocznicy wizyty Jana Pawła II umknęło gdzieś obchodzone tego dnia „święto wolności”, czyli kolejna rocznica wyborów parlamentarnych z 1989 roku. Wówczas to, w częściowo wolnych wyborach, Polacy po raz kolejny dali wyraz, że mają dość władzy komunistycznych aparatczyków PZPR, a ich głos, tym razem w znacznej części, został wysłuchany. Po wyborach powstał pierwszy niekomunistyczny rząd na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki, ale resorty siłowe w dalszym ciągu pozostawały w rękach starej władzy. Historyk doktor Krzysztof Sychowicz opisuje tamte wybory mieszkańców regionu i częściowo także stosunek do nich Kościoła i ówczesnego Biskupa Łomżyńskiego.
W zachodzących w 1989 r. wydarzeniach, tak jak i w latach wcześniejszych, istotną rolę odgrywał Kościół rzymskokatolicki, którego część duchownych z życzliwością odnosiła się do odradzającego się Związku. Chociaż wg sporządzonego przez SB zestawienia, 14 maja 1989 r. w woj. łomżyńskim wygłoszono tylko dziewięć tzw. negatywnych kazań, ale za to odnotowano jedenaście przypadków poparcia „Solidarności”, cztery udostępnienia obiektów sakralnych członkom Związku, a kolejne 37 (najprawdopodobniej kościoły) zaliczono do grupy „negatywny wystrój”. Ponadto podczas konferencji z księżmi, pięciu biskupów wydało na piśmie zalecenia dotyczące zbliżających się w związku z ustaleniami „okrągłego stołu” wyborów. Zawierały one przejawy sympatii dla „Solidarności”, jako realizującej dążenia polskiego społeczeństwa. W gronie tym znalazł się także bp Juliusz Paetz z Łomży.
Duchowieństwo rzymskokatolickie woj. łomżyńskiego udzieliło też wsparcia kandydatom Komitetu Obywatelskiego, przyjmując wobec nich w większości przychylne stanowisko. Potwierdza to informacja SB z 27 maja 1989 r. o wykorzystywaniu przez przedstawicieli opozycji uroczystości Bożego Ciała do spotkań z mieszkańcami. Taka sytuacja miała miejsce m.in. w Dąbrówce Kościelnej i Klukowie. Ponadto w sali katechetycznej kościoła w Jedwabnem zorganizowano spotkanie z kandydatem na senatora Ryszardem Reiffem.
W Zambrowie na rzecz kandydatów „Solidarności” pracował powstały tam KO, który organizował spotkania z wyborcami, rozprowadzał plakaty i ulotki. Jego przewodniczącą była Krystyna Podolska, a należeli do niego ponadto: Eugeniusz Łomociński, Eugeniusz Skarżyński, Janusz Niemira i Jan Bernadziuk. Tak jak wszędzie jego członkowie byli mężami zaufania i wchodzili w skład komisji wyborczych, pilnując przebiegu głosowania. Wiele osób nie do końca wierzyło w tym wypadku w uczciwość władz komunistycznych.
Oceniając sytuację w dniu wyborów, 4 czerwca, funkcjonariusze SB stwierdzili liczne przypadki pojawiania się, tzw. solidarnościowych grup agitacyjnych przed lokalami wyborczymi. Stwierdzono przypadki wykorzystywania kościołów oraz terenów przykościelnych do zachęcania do głosowania na kandydatów „Solidarności”, co miało miejsce w regionie bielskim i łomżyńskim. Ponadto w Łomży przed lokalami wyborczymi zostały umieszczone hasła „Nie dajmy się czerwonym” oraz „Dzieci nie dajcie się czerwonym – KPN”.
Komuniści zabezpieczyli się przed ewentualnymi niespodziankami, jakie mogły ich spotkać w wyniku pozwolenia ludziom na dokonanie takiego wyboru. I tak w Sejmie jedynie 35% miejsc (161 mandatów, przeznaczonych dla kandydatów bezpartyjnych) było obsadzanych w wolnych wyborach, reszta (w tym 35 miejsc z listy krajowej) była zagwarantowana dla PZPR, ZSL, SD oraz Stowarzyszenia „PAX”, Unii Chrześcijańsko-Społecznej i Polskiego Związku Katolicko-Społecznego. Takie ograniczenia z pewnością nie miały nic wspólnego z wolnością wyboru.
Ostatecznie 4 czerwca 1989 r. frekwencja wyniosła 62,32%, a spośród 161 mandatów bezpartyjnych obsadzono 160. Wszystkie zdobyli kandydaci promowani przez Komitet Obywatelski „Solidarność” i rekomendowani przez Lecha Wałęsę. Spośród 264 mandatów koalicyjnych w okręgach obsadzone zostały tylko trzy mandaty (!), z tego dwa zdobyli członkowie ZSL, a jeden PZPR. Sromotną porażkę poniosła też lista krajowa. Z tego powodu wprowadzono zmiany w ordynacji wyborczej i przeprowadzono drugą turę wyborów.
W okręgu wyborczym nr 59 (Łomża) do podziału były cztery mandaty. Dwa z nich już na starcie były zapisane dla koalicji komunistycznej, a o pozostałe dwa mogli walczyć wszyscy – opozycja i koalicja rządzących. Ostatecznie w przypadku tych pierwszych mandatów zdobyli je Mieczysław Czerniawski (34 757 głosów poparcia) i Witold Leśniewski (20 584), a w przypadku drugich przedstawiciele Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”: Ryszard Kraszewski (99 279) i Marek Rutkowski (95 215). Spośród osób ubiegających się z tego terenu o mandaty senatorskie – tu wybory były wolne w całości - najlepsze wyniki osiągnęli Lech Kozioł (100 980) i Ryszard Reiff (96 219) obaj z KO „Solidarność”.
4 czerwca 1989 r. jest bez wątpienia bardzo ważnym symbolem, rozpoczynającym demokratyczny proces odsuwania komunistów od władzy w Polsce i uczynienie z niej kraju w pełni niezależnego. Droga ta była jednak jeszcze długa i usiana licznymi rafami, takimi jak wybór pierwszego prezydenta, czy nieudana próba lustracji podjęta przez rząd Jana Olszewskiego.
dr Krzysztof Sychowicz
PWSIiP w Łomży, IPN o. Białystok
