Połączyła ich Polska
Roman Dmowski i Józef Piłsudski to dwaj wybitni Polacy, którzy w sposób szczególny przyczynili się do odzyskania w 1918 roku niepodległości. Obaj nietuzinkowi politycy, należeli do przeciwstawnych obozów (Dmowski - Narodowa Demokracja, Piłsudski - Polska Partia Socjalistyczna), a w okresie międzywojennym byli największymi antagonistami. Obaj, choć epizodycznie, związani są także z Łomżą i Ziemią Łomżyńską. Piłsudski w Łomży zmienił wyznanie, by móc poślubić w nieodległej Paproci Dużej (pierwszą) wybrankę serca. Dmowski w podłomżyńskim Drozdowie dożył ostatnich dni.
Józef Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie pod Wilnem, zm. 12 maja 1935 w Warszawie), katolik, chcą zawrzeć związek małżeński z Marią (z Koplewskich) Juszkiewiczową, która była rozwódką i z wyznania protestantką, zdecydował się zmienić wyznanie. Stało się to 24 maja 1899 r. w nieistniejącym już dziś kościele ewangelicko-augsburskim w Łomży (dziś w tym miejscu stoi Hotel „Gromada” d. Polonez). Ślub odbył się niespełna dwa miesiące później - 15 lipca w kościele ewangelicko - augsburskim w Paproci Dużej (dziś w powiecie zambrowskim) wówczas należącej do guberni łomżyńskiej. Zdaniem niektórych historyków, to właśnie ta kobieta była powodem wzajemnej antypatii oby wybitnych Polaków. W „Pięknej Pani” miał zakochać się „bez cienia wzajemności” Roman Dmowski.
(Na łono Kościoła rzymskokatolickiego Piłsudski wrócił w lutym 1916 r., w czasie walk Legionów na froncie wschodnim. W 1907 r. zakochał się on w Aleksandrze Szczerbińskiej, ale nie otrzymał rozwodu i ponownie ożenił się dopiero po śmierci pierwszej żony w 1921 r.)
Piłsudski do Łomży przybył jeszcze 23 sierpnia 1920 r. podczas kontrofensywy prowadzonej przeciwko siłom bolszewickim.
Roman Dmowski (ur. 9 sierpnia 1864 w Kamionku, zm. 2 stycznia 1939 w Drozdowie), jako twórca Narodowej Demokracji, na ziemi łomżyńskiej był szczególnie ceniony. Związki z nim region zawdzięcza przede wszystkim rodzinie Lutosławskich. To właśnie w ich krakowskim salonie na początku XX wieku z Dmowskim spotykali się działacze polityczni z Łomżyńskiego. Przekazywali potem instrukcje i „bibułę” swoim młodszym kolegom, którzy za pośrednictwem kół Towarzystw Oświaty Narodowej nieśli w teren idee Narodowej Demokracji. Sam Roman Dmowski po raz pierwszy przyjechał do Drozdowa latem 1911 roku, aby trzymać do chrztu najstarszą córkę rodziny Niklewiczów. Później był tu jeszcze 8 stycznia 1924 roku na – tym razem smutnej uroczystości rodzinnej - pogrzebie ks. Kazimierza Lutosławskiego. Do podłomżyńskiego Drozdowa powrócił postarzały i schorowany w połowie 1938 roku. Spędził tu ostatnie miesiące życia. Zmarł w nocy 2 stycznia 1939 roku. Za trumną z jego ciałem ułożoną na chłopskich saniach, z Drozdowa do Łomży szła nie tylko rodzina Niklewiczów, ale także m.in. władze naczelne Stronnictwa Narodowego. Gdy kondukt dotarł do miasta, dołączyły do niego tłumy łomżan...
zobacz też: Romana Dmowskiego spotkania z Józefem Piłsudskim autor Krzysztof Kaczmarski (GLAUKOPIS NR 5/6-2006)
