Żydzi z Łomży
– Moja matka Shoshana Donin urodziła się już na emigracji, ale jej rodzice pochodzili z Łomży – mówi Nirit Krakover. – Dlatego przez całe życie podtrzymywała pamięć o mieszkańcach Łomży w Izraelu, założyła „Lomza Room” w szkole Emunim w Givatayim. Przez cały czas dzieje Łomży były więc częścią mojego życia, a teraz ja, wspierana przez swoją córkę, kontynuuję dzieło mamy! Dr Nirit Krakover przedstawiła historię łomżyńskich Żydów i losy ich potomków w Izraelu w czasie spotkania w Muzeum Północno-Mazowieckim. Zilustrowała swój wykład licznymi, często unikalnymi zdjęciami i nagraniami oraz przykładami karier osób mających przodków z Łomży, jak prezydent Izraela Chaim Herzog czy dziennikarz śledczy i parlamentarzysta Micky Rosenthal. – Za dwa lata Łomża będzie obchodziła 600-lecie nadania praw miejskich. To również historia Żydów w Łomży, takie połączenie, bo przecież żyli tutaj z Polakami przez setki lat. Dlatego jest bardzo ważne, żeby historię Żydów łomżyńskich również upamiętniać, żeby pamięć o nich również pozostała! - dodaje Krakover.
Sala edukacyjna Muzeum Północno-Mazowieckiego w czwartkowy wieczór wypełniła się nastoletnimi i dorosłymi miłośnikami historii. Były wśród nich osoby znające Shoshanę Donin (1934-2013), która wielokrotnie odwiedzała Łomżę, szukając korzeni swej rodziny.
– Jej serce należało do Łomży – opowiadała Nirit Krakover, podkreślając, że dzięki decyzji o emigracji Sara Bela Aronson, Dov Mordechai Olert i ich dzieci nie podzielili tragicznego losu kilku tysięcy łomżyńskich Żydów w czasie II wojny światowej. – W Izraelu moja matka wciąż zbierała informacje, dokumenty i judaika na temat łomżyńskich Żydów i ich potomków.
Zbiory te umożliwiły stworzenie izby pamięci poświęconej życiu Żydów w Łomży w szkole w Givatayim. Izba, zwana też często „Shoshana Room” jest do dnia dzisiejszego miejscem uroczystości, wystaw, wykładów i warsztatów, prowadzonych przez Nirit Krakover, z wykształcenia psychologa oraz jej najstarszą córkę Morel Mayę, historyka i znawczynię literatury.
Poza osobistymi wspomnieniami prelegentka w zwartej formie przedstawiła też życie łomżyńskich Żydów do 1939 roku, z uwzględnieniem ich życia religijnego, kulturalnego, oświaty, prasy, szpitalnictwa, handlu i przemysłu. Mówiła też o życiu ich potomków już po zakończeniu wojny, ukazując jak wielu z nich robi karierę w biznesie (Ephraim Burstein), mediach (Mati Golan), armii (wychowanek łomżyńskiego sierocińca Arie Ben Israel), służbie zdrowia (Amran Golombek, którego matka była pielęgniarką w polskim szpitalu w Łomży) czy w polityce. Tu najbardziej znanym przykładem jest prezydent Izraela Chaim Herzog, który w 1992 roku odwiedził Łomżę – miasto, w którym jego dziadek był rabinem, ojciec spędził pierwszy rok życia, a obaj przyszli w nim na świat. Nie brakowało też momentów wzruszających, jak odtworzenie nagrania zawierającego wypowiedziane po polsku pozdrowienia dla mieszkańców Łomży od 95-letniej Havy Weinberger, wnuczki Nataniela Bućko, który przed wojną był tu kupcem i właścicielem tartaku.
– Byli oni dla mnie bardzo ważni, bo moja rodzina i rodzina pana Bućko wyemigrowały razem – mówi Nirit Krakover. – Pani Hava bardzo troszczyła się o to, żebym zabrała tu ciepłą czapkę i ubrania, bo w Polsce jest teraz zimno! Micky Rosenthal też specjalnie przysłał mi swoje zdjęcie i archiwalne fotografie swojej rodziny, żeby mogły stać się częścią mojej prezentacji.
Słuchaczy bardzo zainteresowały też mniej znane fakty, np. dotyczące tego, że słynna przed II wojną światową łomżyńska jesziwa – szkoła wyższa w której nauczano Talmudu – doczekała się w latach 20. ubiegłego wieku filii w Petah Tikva i działa ona z powodzeniem do chwili obecnej, kultywując pamięć zniszczonej w 1941 roku macierzystej placówki. Z kolei przede wszystkim młodzież z zaciekawieniem obserwowała prezentację stworzonej przez syna Nirit Krakover aplikacji na telefon komórkowy, umożliwiającej zwiedzanie 10 historycznych miejsc Łomży z komentarzem w języku hebrajskim.
Wojciech Chamryk
