13 kwietnia 1940 roku
W nocy z 12 na 13 kwietnia 1940 roku NKWD rozpoczęło drugą masową deportację Polaków w głąb ZSRS. W jej ramach zostały wysiedlono rodziny „wrogów ustroju komunistycznego” w tym także rodziny jeńców z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, mordowanych w kwietniu i maju przez NKWD w Katyniu, Charkowie i Twerze, które w tym czasie zamieszkiwały na terenach Polski okupowanych przez ZSRS. Wśród wywiezionych do Związku Sowieckiego większość - niemalże 80 procent - stanowiły kobiety i dzieci.
Stosowana w ZSRS zasada zbiorowej odpowiedzialności oraz dążenie do pozbycia się z nowych nabytków terytorialnych ludzi mających osobiste i rodzinne powody do wrogości wobec władz radzieckich, a przy tym odgrywających opiniotwórczą role w społeczeństwie, zadecydowały o deportacji rodzin osób wcześniej represjonowanych w różnych formach (aresztowanych przez NKWD, uwięzionych w obozach jenieckich, skazanych na pobyt w obozach pracy) lub nielegalnie zbiegłych za granicę. 2 marca 1940 stosowne decyzje zostały podjęte przez Biuro Polityczne KC WKP(b) i Radę Komisarzy Ludowych ZSRR. 10 kwietnia 1940 r. Rada Komisarzy Ludowych ZSRR zatwierdziła instrukcję o trybie przeprowadzenia deportacji i zadecydowała o rozpoczęciu akcji deportacyjnej w nocy z 12 na 13 kwietnia. Obok rodzin osób aresztowanych za rzeczywisty czy domniemany udział w działaniach polskiej konspiracji, wywieziono w głąb ZSRS rodziny polskich oficerów, rodziny funkcjonariuszy policji, służby więziennej i żandarmerii, ziemian, fabrykantów i urzędników polskich. W kazachstańskie stepy rzucone zostały przeważnie kobiety, dzieci oraz osoby w podeszłym wieku, pochodzące z miast, nie przygotowane do ciężkiej pracy w gospodarstwach rolnych, do życia w prymitywnych warunkach, w surowym klimacie.
(za: dr Jerzy Prochwicz-Deportacje ludności polskiej 1940-1941)
Cztery wywózki na Sybir
10 lutego 1940 r. miała miejsce pierwsza z czterech deportacji Polaków z terenów zajętych we wrześniu 1939 roku przez ZSRS (Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich - coraz częściej tej nazwy używają historycy w odniesieniu do tego okresu). Według danych NKWD podczas pierwszej wywózki wysiedlono w sumie prawie 140 tys. osadników i leśników wraz z rodzinami, których umieszczono w 115 specposiołkach, rozrzuconych w 21 krajach i obwodach ZSRS.
13 kwietnia 1940 r., deportowano kolejnych Polaków (ok. 61 tys. osób) - przede wszystkim rodziny osób poprzednio „przesiedlonych”, w większości kobiety i dzieci. Transporty kierowano tym razem nie na północ, jak podczas pierwszej wywózki, tylko na południe azjatyckiej części ZSRR, do Kazachstanu.
29 czerwca 1940 r. Sowieci wywieźli ok. 78 tys. Polaków - nie tylko mieszkańców Kresów, ale także tych, którzy dotarli tam, uciekając przed Niemcami.
Nocą 21 na 22 maja 1941 r. czwarta (ostatnia) wywózka objęła ponad 12 tys. osób z terenów „Zachodniej Ukrainy”.
